سیستان چهره به چهره با بحران بی آبی/ تامین آب شرب مردم اولویت انتقال آب

وبسایت نفتون- گروه مطالعات آب و سرزمین :

آب استان سیستان و بلوچستان، در حال حاضر عمدتاً از مناطق مرزی شرقی و جنوب شرقی تأمین می‌شود و از این منظر برخی از نقاط این استان کاملاً به آب ورودی از افغانستان از طریق رودخانه هیرمند وابسته است. خشکسالی‌های پی‌درپی و پدیده تغییر اقلیم، به مشکلات تأمین آب این منطقه از کشور دامن زده است.

ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد و مسئولان احتمالا در اولین راه حل برای این خشکسالی، طرح های انتقال آب از جایی به جای دیگر را پیش می کشند. حالا هم طرح انتقال آب از دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان مطرح شده است و مرکز پژوهش‌های مجلس به اظهار نظر کارشناسی درباره آن پرداخته است.

طرح «انتقال آب از دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان» باهدف تأمین آب استان سیستان و بلوچستان 24 اسفند سال 99 با امضای 102 نفر از نمایندگان، به مجلس ارائه شد. هدف از ارائه این طرح رفع مشکلات ناشی از کمبود آب مناطق مختلف استان سیستان و بلوچستان از طریق شیرین‌سازی و انتقال آب دریا به مناطق بحرانی استان و با اولویت شهرهای زاهدان و زابل عنوان شده است. این طرح 21 آذر امسال در کمیسیون عمران مجلس به‌عنوان کمیسیون اصلی، اصلاح و نهایی شد.

متن اولیه طرح از این قرار بود که دولت مکلف است نسبت به انتقال آب از دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان و شیرین کردن آن با اولویت شهرهای زاهدان و زابل اقدام کند. متن طرح بعد از اصلاحات توسط کمیسیون عمران کمی تغییر کرد و در آن بندی از قانون توسعه و بهینه‌سازی آب شرب شهری و روستایی در کشور اضافه شد که می گفت: وزارت نیرو با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف است زمینه سرمایه‌گذاری برای برداشت آب، نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای عمان(با اولویت انتقال آب به استان سیستان و بلوچسستان) را فراهم کند.

حالا اظهارنظر کارشناسی مرکز پژوهش‌ها می گوید، در حال حاضر، کشور با بحران آب بی‌سابقه‌ای مواجه است و استان‌های جنوبی و به‌خصوص استان خشک و کم‌آب سیستان و بلوچستان بیشتر از سایر مناطق کشور در معرض آسیب‌های ناشی از این بحران است، لذا باتوجه‌به اینکه استان سیستان و بلوچستان با مشکلات عدیده‌ای به لحاظ تأمین آب مواجه است، شیرین‌سازی و انتقال آب با اولویت مناطق بحرانی برای اهداف آب شرب و در صورت تأمین بودجه توسط بخش خصوصی برای اهداف صنعت مورد تأیید است.

آب استان سیستان و بلوچستان، در حال حاضر عمدتاً از مناطق مرزی شرقی و جنوب شرقی تأمین می‌شود و از این منظر برخی از نقاط این استان کاملاً به آب ورودی از افغانستان از طریق رودخانه هیرمند وابسته است. خشکسالی‌های پی‌درپی و پدیده تغییر اقلیم، به مشکلات تأمین آب این منطقه از کشور دامن زده است. بررسی سوابق تاریخی نشان می‌دهد که تأمین حقابه رودخانه هیرمند از طرف کشور افغانستان همواره دچار چالش بوده و علاوه بر این امر با حاکم شدن دوره‌های خشکسالی در کشور افغانستان، ورود آب از این کشور به رودخانه هیرمند در طولانی‌مدت با عدم قطعیت‌های فراوانی روبه‌رو خواهد بود. به‌طوری که در حال حاضر با قطع جریان آب رودخانه هیرمند تالاب‌های هامون (سه تالاب هامون هیرمند، هامون پوزک و هامون صابری) تقریباً به طور کامل خشک شده‌اند و علاوه بر مشکلات معیشتی که برای مردم منطقه رخ‌داده، مشکلات زیست‌محیطی عدیده‌ای ازجمله بروز طوفان‌های گردوخاک را برای مردم منطقه رقم‌زده است. طوفان‌های گردوغبار با منشأ داخلی که از بستر خشکیده تالاب‌های هامون با وسعت 380 هزار هکتار ایجاد می‌شوند سبب بروز بسیاری از بیماری‌ها ازجمله بیماری‌های ریوی، قلبی، چشمی و همچنین عروقی برای ساکنان مهجور منطقه شده است که این مسئله (عدم تأمین نیاز زیست‌محیطی تالاب‌ها)، سبب می‌شود اغلب نخبگان و سرمایه‌های اجتماعی منطقه مجبور به ترک موطن خود شده و آسیب‌های جدی اجتماعی به منطقه و استان وارد می‌شود.

باتوجه‌به مسائل امنیتی حاکم بر مرزهای شرقی، حفظ ثبات و امنیت در این مناطق اهمیت بسیاری دارد. تأمین پایدار آب برای این مناطق باعث حفظ جمعیت ساکن شده و مانع مهاجرت مردم از این مناطق خواهد شد. چنانچه مشکلات ناشی از خشکسالی و تبعات آن ازجمله کم‌آبی این مناطق مرتفع نشود، با افزایش مهاجرت و خالی شدن مرزها از سکنه، امنیت این مناطق نیز به مخاطره خواهد افتاد. باتوجه‌به مسائل عنوان شده، آبرسانی به مناطق شرقی با اولویت شهرهای زاهدان و زابل مورد تأیید است.

علاوه بر این مسائل، استفاده از ظرفیت آب دریا و شیرین‌سازی آن به‌منظور تأمین آب مناطق بحرانی، موضوعی است که باید موردتوجه ویژه قرار گیرد. در حال حاضر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و ازجمله عربستان سهم بالایی از شیرین‌سازی آب دریا را به خود اختصاص داده‌اند. درحالی‌که سهم ایران در این زمینه تنها 2 درصد است. در قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه در ماده (36) نیز به استفاده از پتانسیل آب دریا جهت تأمین آب آشامیدنی مناطق جنوبی اشاره و مقرر شده است تا پایان اجرای قانون برنامه ششم توسعه حداقل 30 درصد آب آشامیدنی مناطق جنوبی کشور از طریق شیرین کردن آب دریا تأمین شود. اگرچه شیرین‌سازی و انتقال آب ممکن است برخی مشکلات زیست‌محیطی را نیز به همراه داشته باشد، اما وضعیت آب مناطق شرقی و جنوب شرقی به حدی بحرانی است که حفظ امنیت آبی این منطقه از اولویت بالاتری برخوردار است؛ زیرا امنیت آبی، امنیت منطقه را به دنبال خواهد داشت. درعین‌حال جهت به‌حداقل‌رساندن تبعات مخرب زیست‌محیطی باید مطالعات جامع و اقدامات لازم نیز صورت گیرد. علاوه بر مسائل ذکر شده، در کنار استفاده از ظرفیت آب دریا و شیرین‌سازی، لازم است به مسئله مدیریت تقاضا در منطقه نیز توجه جدی شود. زیرا در صورت عدم اصلاح رویکردهای مدیریت تقاضا در مناطق مورد هدف، اجرای طرح شیرین‌سازی و انتقال آب ممکن است باعث افزایش تقاضا و رشد کاذب نیاز آبی جدید در این مناطق شود که در این صورت، طرح‌های انتقال آب نیز کارکرد خود را از دست خواهند داد؛ بنابراین اجرا و پیاده‌سازی روش‌های مدیریت تقاضا نیز در این مناطق باید موردتوجه جدی قرار گیرد.

به گفته مرکز پژوهش‌ها اگرچه متن اولیه طرح، واجد ایرادات فنی و حقوقی از جمله مغایرت با اصل 75 و عدم تعیین نهاد و مسئول متولی و سایر جزئیات آن بوده است، اما پس از انجام اصلاحات در کمیسیون عمران و بندی از قانون توسعه و بهینه‌سازی آب شرب شهری و روستایی در کشور، مورد تأیید است./ اتاق تهران