نفتون: جواد کاشی، استاد علم سیاست و دبیر علمی دوازدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران در گفت و گویی با روزنامه اعتماد از بایسته‌ها و ضرورت‌های برگزاری همایشی که نهم اسفند ماه با عنوان «ایران آینده، دشواره‌ها و تصمیمات حیاتی» برگزار می‌شود؛ گفته است.
به گزارش نفتون، مشروح این گفت و گو به شرح زیر است:
* اهداف اصلی برگزاری «دوازدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران با عنوان ایران آینده، دشواره‌ها و تصمیمات حیاتی» چیست؟
سمینار یک فرصت برای تامل جمعی پیرامون مشکلات کشور و عرضه راه‌حل‌هایی برای برون‌رفت از آنهاست. اساتید علوم انسانی و به طور خاص، اساتید علوم سیاسی، وظیفه دارند در فهم مشکلات و برون‌رفت از آنها مشارکت کنند. اساسا رسالت دانشگاه در دنیای جدید همین است. دنیای ما از این حیث از دنیای قدیم متفاوت است که می‌تواند همزمان با زندگی جمعی، به خود بیندیشد، درباره خود داوری کند، بن‌بست‌ها را تئوریزه کند و راه‌های برون‌رفت نشان دهد. آنها که در ایران، به علوم انسانی جفا کردند، فی‌الواقع جامعه را از امکان تامل بر خود محروم کردند. به بی‌خردی جامعه کمک کردند. آنها بر سر شاخ نشستند و بن بریدند. ما اصحاب علوم انسانی، خود باید دست به کار شویم و این نقیصه بزرگ را جبران کنیم. سپردن بحث‌ها به جنجال سیاست روز، افق‌های دید را بیش از پیش غبارآلود می‌کند. دوستان انجمن علوم سیاسی فکر کردند این سمینار، می‌تواند فرصتی برای الگویی تازه از تامل بر مشکلات کشور و جست‌وجوی راه‌حل‌ها باشد. هدف دوم ما، کمک کردن به حل مشکل بزرگ دانش علوم سیاسی در ایران است.
در شرایطی که هیچ کس از دانشگاه مدد نمی‌جوید، دانشگاه ما نیز سر در کار خود فرو برده است. بودجه می‌گیرد، ساختمان و دانشکده و رشته تاسیس می‌کند، هزار هزار دانشجو فارغ التحصیل می‌کند و خلاصه سرگرم امور روزمره خود است. انگار نه انگار که این دانشجویان قرار است به کاری بیایند. مشکلی را حل کنند. دست‌کم در فهم و تبیین مسائل پیرامون خود باید مددرسان باشند. این وضعیت علوم انسانی و به ویژه علوم سیاسی را بیمار کرده است. علامت‌های این بیماری فراوانند. از جمله اینکه علوم سیاسی پر از پراکنده‌گویی و پراکنده‌خوانی است. دانشجو اصولا درنمی‌یابد این دروس چگونه با هم نسبتی برقرار می‌کنند و در منظومه خود در جهت افزایش چه سنخ مهارت‌هایی آموخته می‌شوند.
وضع انتشارات علمی در حوزه علوم سیاسی نیز قابل توجه است: به ندرت با انتشار مقاله یا کتابی مواجهیم که منظری تازه از امور داخلی یا امور بین‌المللی تولید کند. شاهد ظهور جریان‌های فکری معنی‌دار در دانشگاه نیستیم. مثلا شاهد آن نیستیم که دانشگاهی بیشتر سنخ پژوهش‌های کمی و پوزیتیویستی و دانشگاه دیگر سنخ پژوهش‌های کیفی را در دستور کار قرار دهد. شاهد اساتیدی نیستیم که جریان‌های فکری شناخته شده در جهان را نمایندگی کنند یا در داخل مدعی منظرگاه خلاقانه و قابل اعتنا باشند.
می‌توان به موارد بسیار دیگری هم اشاره کرد. اینها همه نشانگان فقدان زندگی در علوم سیاسی ایران است. درد علوم سیاسی درمان نمی‌شود مگر آنکه نیازهای عینی کشور را به آن ارجاع دهند. حقیقتا آنها را جدی بگیرند. آنها را در فهم و حل مشکلات عینی کشور به یاری بطلبند. به علم سیاست به منزله دانش مدیریت جامعه جدید احترام بگذارند و آن را معتبر بدانند.
آنگاه به خودی خود مشکلاتی که گفتم به تدریج حل خواهد شد و استاد و دانشجوی علوم سیاسی احساس حیات و زندگی خواهد کرد. خردها به کار خواهند افتاد، به دانش سیاست به نحوی جهت‌دار خواهند نگریست و آنچه باید از این دانش برخیزد برخواهد خاست.
هدف دیگر ما، بهره‌گیری از فرصت این سمینار برای رویارویی علمی جناح‌های گوناگون سیاسی با هم است. با وجود حاد بودن مشکلات کشور، متاسفانه کمتر شاهد آن هستیم که مردان سیاست ما، کنار یکدیگر بنشینند و با هم گفت‌وگو کنند.
دوستان در این سمینار تلاش بسیار کردند تا چهره‌هایی از دو جناح سیاسی امروز را کنار هم بنشانند وترتیبی اتخاذ کرده بودند تا تجربه‌ای از رویارویی علمی را جانشین تعارضات خسته کننده روزمره در عرصه سیاست کنند. ما البته در تامین این هدف توفیق اندکی داشتیم اما تصورمان بر این است که فضاهای دانشگاهی می‌توانند در تعمیق و پخته شدن فضای سیاسی کشور ایفای نقش کنند.
*محورهای اصلی این همایش چیست و بر چه اساسی انتخاب شده‌اند؟
دوستان در کمیته علمی همایش، فضای مخاطره در ایران امروز را در شش محور قابل مطالعه و بررسی تشخیص دادند که عبارتند از: شرایط منطقه‌ای، مخاطرات پیشاروی یکپارچگی ملی، تعارضات و کاستی‌های عرصه سیاستگذاری و مدیریت، بررسی ابرچالش‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی از منظر سیاسی و سرانجام مخاطرات فضای مجازی.
نکته حائز اهمیت آن است که دوستان در کمیته علمی همایش، بر این باور بودند که شرایط مخاطره لزوما شرایط تهدید نیست، اتفاقا شرایط مخاطره می‌تواند بسترساز فرصت‌های تازه نیز باشد. بنابراین از اساتید و نویسندگان مقالات خواسته شد که هم به تهدیدها و هم به فرصت‌ها در هر یک از موارد فوق بپردازند.
*دستاوردهای برگزاری این همایش برای رشته علوم سیاسی در ایران چیست؟
پیش از این به رهاوردهای چنین سمینارهایی برای علوم سیاسی پرداختم. اینجا یک نکته به آنچه گفته شد اضافه می‌کنم و آن نظریه‌پردازی در حوزه علوم سیاسی است. واقع این است که اگر قرار بر این باشد که در این شاخه علمی نظریه‌ای ساخته و پرداخته شود، در پرتو تامل پیرامون مشکلات کشور و امکان‌های خروج از آن نظریه‌پردازی معنادار است. این طور نیست که وقتی قرار است نظریه‌پردازی کنیم، خود را دورکیم و مارکس و اسپینوزا ببینیم و نظریات پیچیده و کلان تولید کنیم. به قول پوپر علم سراسر حل مساله است. دورکیم و مارکس نیز به مسائل خاص و جزیی جامعه و روزگار خود نظر داشتند و تولید نظریه کردند. به نظرم فرصت‌هایی نظیر این سمینار که اساتید را به طرح مشکلات روز ایران و برون‌رفت از آنها فراخوان می‌کند، آزمون‌هایی اولیه برای نظریه‌پردازی در ایران است.
*آیا موضوع همایش منحصرا به رشته علوم سیاسی است یا شرکت‌کنندگان سایر رشته‌ها نیز در آن مشارکت دارند؟
در این سمینار، تنها اساتید علوم سیاسی مشارکت ندارند. اساتید از رشته‌های گوناگون علوم انسانی فراخوان شده‌اند. فرض ما بر این است که مشکلات امروزی جامعه ایرانی و تمهید برون‌رفت از آنها، صرفا از عهده یک رشته برآمدنی نیست. ضرورت دارد رشته‌های گوناگون هم‌اندیشی کنند. هیچ یک از مشکلات اقتصادی امروز ایران صرفا اقتصادی نیست، آن را جز در پرتو سیاست داخلی و بین‌المللی نمی‌توان تحلیل کرد. هیچ مشکلی در حوزه سیاست خارجی نیست که اساتید روابط بین‌الملل قادر به توضیح تمام‌عیار آن باشند. باید زوایای اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی را با آن همراه کرد. تصور ما بر این است که اساتید علوم انسانی کمتر تجربه با هم نشستن و با هم اندیشیدن پیرامون مسائل ایران امروز دارند. امیدوارم این سمینار فرصتی برای چنین هم‌اندیشی فراهم کند.
*اهمیت موضوع «ایران آینده، دشواره‌ها و تصمیمات حیاتی» که سبب برگزاری همایش با این عنوان شده است از نظر شما چیست؟
نه زندگی فردی و نه زندگی جمعی یک مسیر تک‌خطی و آرام به سمت اهدافی مشخص نیست. تحولات محیطی و انباشت مشکلات و کاستی‌های فردی و جمعی، همواره مقاطعی را پیش چشم می‌گذارد که نیازمند تصمیمات بزرگ هستیم. دوستان ما در کمیته علمی خیال می‌کنند ایران امروز نیز در چنین موقعیتی است. ما نیازمند تصمیمات بزرگ هستیم. بخشی از این تصمیمات به کارگزاران و مسوولان سیاسی بازمی‌گردد و بخشی هم به مردم. تاکنون مرتبا تصمیم‌گیری‌ها به آینده موکول شده است.
متاسفانه کشورهایی نظیر ما که از نعمت یا نقمت درآمد نفت بهره‌مندند این فرصت را دارند که حل مشکلات‌شان را به آینده موکول کنند و با بروز مشکل و یا حتی پیش از بروز مشکل تصمیم نگیرند. از قدرت پول نفتی برای عبور موقت از مشکلات استفاده می‌کنند.
در چنین وضعیت‌هایی معمولا با مشکلات انبوه و انباشت تصمیمات اتخاذ نشده مواجه می‌شویم. آنگاه دیگر نمی‌توان با تصمیمات کوچک و موردی مشکلات را حل کرد. مشکلات در هم می‌پیچند به طوری که امکان تفکیک آنها از هم وجود ندارد. پیچیدن مشکلات در هم، خود زایشگر مشکلاتی دیگر و پیچیده‌تر است. در چنین وضعیت‌هایی باید تصمیمات حیاتی گرفت. عزم‌های ملی را بسیج کرد. نیروی بزرگ باید به میدان آورد و همه را برای حل مشکلات فراخوان کرد. عنوان این همایش بر این فرض استوار است که مشکلات فراوان و در هم پیچیده‌اند و افق‌های آینده را مبهم کرده‌اند. در این سمینار از اساتید بزرگوار خواسته‌ایم به این مشکلات و الگوی تصمیمات بزرگی که برای حل آنها باید به کار بسته شود را عرضه کنند.
*همایش در چه زمانی برگزار خواهد شد و چه کسانی می‌توانند در آن شرکت کنند؟
همایش در نهم اسفند ماه سال جاری در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار خواهد شد و هیچ محدودیتی برای مشارکت کنندگان وجود ندارد. علاوه بر دانش‌آموختگان علم سیاست، علاقه‌مندان به علم سیاست و مسائل طرح شده در فراخوان همایش نیز می‌توانند در آن مشارکت کنند.
*میزان استقبال جامعه علمی کشور از همایش تاکنون چگونه بوده است؟
بیش از صد چکیده به کمیته علمی همایش ارسال شده است. از بین چکیدههای ارسالی ارسال شده پس از بررسی و ارزیابی توسط کمیته علمی همایش، حدود نیمی از آن جهت درج در کتاب چکیدههای همایش برگزیده شده و نتایج ارزیابی‌ها توسط دبیرخانه همایش به اطلاع نویسندگان رسیده است. برخی از این مقالات برگزیده هم برای ارایه در روز همایش توسط کمیته علمی انتخاب شد.
* کدام مراکز آموزشی و پژوهشی و نهادهای دولتی و غیردولتی در این همایش با انجمن علوم سیاسی ایران همکاری داشته‌اند؟
خانه اندیشمندان علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه خوارزمی، دانشگاه شیراز، مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری، پژوهشکده مطالعات راهبردی، موسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، انجمن مطالعات صلح ایران، انجمن جامعه‌شناسی ایران، انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات و همچنین مرکز نشر دانشگاهی از جمله همکاران و حامیان دوازدهمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران هستند.
منبع: روزنامه اعتماد