اگر چه امریکا حدود یک سال و نیم پیش حمایت خود از پروژه بلند پروازانه خط لوله 2 هزار کیلومتری گاز طبیعی مدیترانه شرقی موسوم به EastMed را سلب کرد، اما کنسرسیوم آن موسوم به Posidon متشکل از شرکت «دپا» اپراتور شبکه گاز یونان و گروه انرژی «ادیسون» همچنان به مطالعات مهندسی خود ادامه داده و انتظار می‌رود تا پایان سال 2023 تکمیل شود. با توجه به اینکه تحولات ژئوپلیتیک جدید در جریان است و طرح‌های قبرس و رژیم اسرائیل برای ساخت لوله دیگر برای انتقال گاز اسرائیل به قبرس و از آنجا به اروپا پس از تبدیل شدن به ال ان جی تحت بررسی است، با این وجود کنسرسیوم بر اهمیت راهبردی پروژه بزرگ EastMed اصرار دارد.
EastMed جهت انتقال 20 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در سال طراحی شده که منابع شرق مدیترانه (رژیم اسرائیل، قبرس و احتمالا مصر) را به یونان و از یونان به ایتالیا و از آنجا به سایر کشورهای اروپایی منتقل خواهد کرد. این پروژه که در حال حاضر در حال طراحی است، گاز طبیعی را از ذخایر گاز فراساحلی در حوضه دریای شام به یونان و به صورت پیوسته با خطوط لوله پوزئیدون به ایتالیا و سایر مناطق اروپایی منتقل می‌کند. طول این خط لوله حدود 1900 کیلومتر و عمق 3 کیلومتر خواهد بود. این توافق در 2 ژانویه 2020 در شهر آتن توسط رهبران یونان، قبرس و رژیم اسرائیل امضا شد و در نتیجه در 19 ژوئیه 2020، اسرائیل رسماً این توافق را تأیید کرد و به کشورهای امضاکننده اجازه داد تا برنامه‌های تکمیل خط لوله را تا سال 2025 به پیش ببرند.
در گزارش سالانه شرکت دپا تاکید شده است پروژه لوله EastMed در حال حاضر سنجیده‌ترین پروژه موجود جهت انتقال منابع گاز طبیعی شرق مدیترانه به شبکه گاز طبیعی اروپا است. با حمایت دولت‌های قبرس، یونان و ایتالیا پروژه EastMed در سال 2015 در فهرست پروژه‌های منافع مشترک اروپا (PCI) قرار گرفت و در ادامه به طرح توسعه‌ای TYNDP شبکه اپراتورهای سیستم انتقال گاز اروپا پیوست. این پروژه می‌تواند از ابزارهای مالی مربوطه بهره بگیرد. مطالعات مهندسی مقدماتی و تهیه بسته مهندسی پروژه EastMed، امروزه در مرحله پیشرفت قرار دارد و احتمال می‌رود که تا پایان سال جاری تکمیل شود. کنسرسیوم Posidon نهایت تلاش خود جهت تکمیل مطالعات مهندسی تا پایان سال 2023 به‌منظور اجرای پیش شرط های لازم جهت اتخاذ تصمیم نهایی برای سرمایه گذاری را انجام خواهد داد.
مدافعان طرح EastMed از جمله یونان اعتقاد دارند این پروژه از اهمیت راهبردی برای اتحادیه اروپا برخوردار است و در چارچوب راهبرد این اتحادیه مبنی بر تنوع بخشی منابع و مسیرهای انرژی قرار دارد. خط لوله EastMed در فهرست پروژه‌های مورد علاقه مشترک (PCI) کمیسیون اروپا گنجانده شده است به‌عنوان «پروژه‌های زیرساختی فرامرزی کلیدی» سیستم‌های انرژی کشورهای اتحادیه اروپا را به هم مرتبط می‌کند. بهره‌گیری از ظرفیت منابع گازی مدیترانه شرقی یکی از انتخاب‌های اروپا برای جایگزینی گاز روسیه است. این طرح می‌تواند جایگزینی پایدار در سریع‌ترین زمان ممکن برای کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه باشد و موجب بهبود امنیت انرژی اروپا شود.
یکی از مهم‌ترین انتقادات وارده به پروژه مذکور، پیچیدگی‌های فنی (عمق بیش از 3 هزار متر) و مدت طولانی ساخت آن است. بنابراین این پروژه برای کاهش وابستگی به مسکو در کوتاه مدت، مفید نخواهد بود. ضمنا ارزیابی‌های موجود مبنی بر کاهش میزان تقاضای گاز طبیعی در سال‌های آینده در اروپا، یک عامل بازدارنده دیگری برای اجرایی شدن چنین سرمایه‌گذاری کلان است. عواقب زیست محیطی پروژه نیز از دیگر موارد مخالفت با طرح EastMed است.
خانم «ویکتوریا نولند» معاون وزارت خارجه امریکا، در مصاحبه خود با روزنامه محافظه‌کار «کاتی مرینی» یونان در سال گذشته میلادی بر مخالفت آمریکا با ساخت لوله گاز EastMed تاکید نمود و رسما اعلام داشت آمریکا از گزینه انتقال LNG بجای ساخت لوله حمایت کرده و از یونان، مصر، قبرس و ترکیه و اسرائیل خواست در این زمینه با یکدیگر همکاری کنند.
به باور او، «لازم نیست ده سال صبر کنیم و میلیاردها دلار خرج این پروژه کنیم. ما الان به گاز نیاز داریم و باید امروز از گاز به‌عنوان سوخت گذار به آینده سبز استفاده کنیم. ده سال دیگه لوله نمی‌خواهیم. ده سال دیگه باید سبز شده باشیم. بنابراین باید هر چه سریعتر از LNG و اتصال شبکه‌های برقی استفاده کنیم. اروپا به منابع جایگزین نیاز دارد اما لوله EastMed برای انتقال گاز شرق مدیترانه از طریق اسرائیل، قبرس و یونان از نظر اقتصادی پایدار نیست. ایده ساخت لوله‌ای بسیار بزرگ در آبهای بسیار عمیق که ده سال به‌طول خواهد انجامید، بسیار گران و از نظر اقتصادی به صرفه نیست و زمان زیادی خواهد برد.»
مدیترانه شرقی یک منطقه ازهم‌گسیخته سیاسی است و در نتیجه ظرفیت منطقه را به‌عنوان یک مرکزیت گاز محدود می‌کند. بین ترکیه و قبرس هم هنوز اختلافاتی وجود دارد. ترکیه به‌دلیل درگیری‌های مرزی دریایی، فعالیت‌های اکتشافی شرکت‌های نفتی بین‌المللی در منطقه انحصاری اقتصادی قبرس (EEZ) را مختل کرده است.
قبرس نیز با توجه به فعالیت‌های خود در خصوص اکتشاف گاز در مدیترانه شرقی و رقابتی که با کشورهای حوزه مدیترانه برای بهره‌برداری از منابع انرژی این منطقه دارد، می‌کوشد با استفاده از بحران انرژی در اروپا، توجه قدرت‌های بزرگ را به این منابع انرژی جلب کند.
در دسامبر 2019 و در راستای پیچیده‌تر شدن اوضاع، ترکیه و لیبی به یک توافق دریایی دست یافتند که بر اساس آن یک منطقه EEZ از سواحل مدیترانه جنوبی ترکیه تا سواحل شمال شرقی لیبی ایجاد می‌شود. این توافق به‌شدت از سوی یونان و قبرس محکوم شد. به موازات آن، اسرائیل و مصر نگرانی‌های جدی خود را در مورد پیامدهای این پروژه برای ثبات در منطقه ابراز کرده‌اند.
ترکیه از مخالفان شدید این طرح است و مدعی است که این کشورعمداً از این پروژه کنار گذاشته شده است. جدا از اینکه ترکیه در قبرس شمالی اعمال نفوذ دارد و دچار اختلاف نظر در مورد مرزهای دریایی با قبرس است، بر این باور است که نباید از منافع اقتصادی پروژه کنار گذاشته شود و بارها تکرار کرده که انتقال گاز طبیعی شرق مدیترانه به اروپا فقط از طریق خاک ترکیه قابل اجرا است و بدون مشارکت ترکیه امکان پذیر نیست. یونان پروژه را به‌عنوان «سپر محافظ در برابر تحریکات ترکیه» نام می‌برد.
چالش‌های بی‌شماری مرتبط با خط لوله انتقال گاز طبیعی مدیترانه شرقی (EastMed) باقی است و از همان ابتدا، فهرست چالش‌ها طولانی بود و تعداد بازیگران دولتی با منافع متضاد افزایش یافت.
منبع: شورای راهبردی روابط خارجی
محمود فاضلی - تحلیلگر امور بین‌الملل